Deze blog beantwoord de vraag; wat is brandewijn? We gaan terug naar de eerste eeuw na christus en kijken in de manuscripten van de alchemisten van toen, destilleerden deze veelal artsen al en zo ja waarom. Zoals gewoonlijk probeer ik de geschiedenis eenvoudig uit te leggen met humor en dit keer vooral vanuit het oogpunt van de Lage landen, een gebied dat het huidige Nederland, België, Noord-Frankrijk en een stukje Duitsland omvatte. Wat je moet weten is dat er in de Lage Landen een periode was van koude jaren, de kleine ijstijd genoemd, dat plaats vond in de 15^de en 16^de eeuw.

De geest in wijn

Het zijn de Arabieren die als eersten ontdekken dat er een geest zit in wijn, of de druiven daarvan. Ze noemden deze geest al-cohl (الكحل), het huidige alcohol. Het was de Arabische alchemist Jabir ibn Hayyan (721 – 815) die door middel van een al anbīc (kruik of pot) een primitief destilleertoestel uitvond dat in Nederland de alambiek en in Engeland alambic wordt genoemd. Onze Jahir schreef een heleboel boeken met moeilijke titels zoals Boek over het verkrijgen van macht die nodig is voor de actie (Kitab ikhraj ma fi alquwwa ila al-fi’l). In het boek schrijft hij het volgende:

En vuur dat brandt op de monden van flessen als gevolg van gekookte wijn en zout, en soortgelijke dingen met mooie eigenschappen waarvan men denkt dat ze van weinig nut zijn, deze zijn van grote betekenis in deze wetenschappen.

De naam brandewijn komt van het verschijnsel dat er brandbare alcohol vrijkomt na destillatie van wijn. Tja en dan is natuurlijk de geest uit de fles. Aardig om te weten is dat het Belgische biermerk Lambiek is vernoemd naar het distilleertoestel alambiek.

In feite gebruikten de Arabieren alcohol als ontsmettingsmiddel en als basis voor medicijnen, cosmetica en parfums en niet om te drinken, dat lieten ze aan de Christenen over.

De Moren (711 – 1492)

Zoals bekend regeerden de Arabieren (de Moren) in Sicilië en Spanje (Al-Andalus) bijna 800 jaar lang vanaf 711. Culinair heeft deze periode doorslaggevende gevolgen gehad mede door de technieken die de Moren hebben geïntroduceerd. Destilleren was daar één van. Arabieren dronken geen wijn, daardoor werd het maken (en drinken) van wijn overgelaten aan de katholieken. De klooster monniken wisten daar wel raad mee en tegenwoordig is de Spaanse cognac (in het Engels brandy) nog steeds van hoge kwaliteit.

De Lage Landen

De Nederlanders hadden rond de 15^de eeuw relatief veel wijnbouw in hun kloostertuinen. Het levenswater (eau de vie), dat in die tijd uit wijn werd gedestilleerd, werd gebruikt voor het maken van “gezonde” kruidendrankjes, geestrijke sterke likeuren, zeg maar. Tot op vandaag zijn er nog een aantal van die kruidenlikeuren te verkrijgen zoals de in 1620 ontstane Oranjebitter en de beroemde in 1510 ontstane Franse Bénédictine.

Door de koude golf in Nederland (1530 – 1590) verdwenen onze wijngaarden en binnen een korte tijd werd wijn een stuk duurder en gingen we op zoek naar de geest in graan en zo ontstond de korenbrandewijn (moutwijn) en wanneer jeneverbes extract wordt toegevoegd heb je  jenever. Onze jeneverfamilie Bols startte in 1664 de eerste commerciële jeneverstokerij in Amsterdam. En uiteraard is jenever de voorganger van de Engelse gin.

Nederland begon de wijnrestanten in Frankrijk en Spanje op te kopen en bedachten dat je ter plaatse de brandewijn kon laten destilleren zodat je in volume veel minder vaten hoeft te vervoeren en natuurlijk vonden wij Hollanders het ook leuk dat je daardoor minder importbelasting hoefde te betalen. De slimme Fransen kochten de brandewijn terug en destilleerden die nog een keer en maakten daar cognac en armagnac van!

Boerenjongens, Advocaat en Slagroom

Wat de Nederlander wel deed was eierdooiers aan de brandewijn toevoegen en daardoor ontstond het tegenwoordige advocaat. De naam advocaat komt van het feit dat een in Brazilië bekend drankje gemaakt werd van alcohol en avocado’s, de 17^de -eeuwse kolonisten, terug in Nederland,  vervingen de avocado, een in Nederland onbekende vrucht, met eierdooiers. In Friesland en Groningen lieten ze rozijnen (gedroogde wijndruiven) weken in brandewijn en zo ontstonden de boerenjongens. Maar “waar zijn de meisjes dan”, zal je je afvragen. Nou dat werden de gedroogde abrikozen op brandewijn, de boerenmeisjes. En het lokaal bekende gerecht, een BASje is Boerenjongens, Advocaat en Slagroom.

Brandewijn sinds 2021

Helaas wordt sinds 2021 de brandewijn uit Nederland niet meer uit wijn gedestilleerd. De Engelse brandy en het Duitse Weinbrand nog wel. Tegenwoordig wordt er neutraal smakende alcohol gebruikt waaraan suiker, azijnzuur en kruidenextracten worden toegevoegd. Het alcohol percentage moet wettelijk 35% of hoger zijn. Gelukkig kunnen we bij Gall & Gall lekkere brandy (ook wel de Spaanse Cognac genoemd) kopen en het overgieten in een fles waar ouderwetse Nederlandse brandenwijn in heeft gezeten.