Mijn moeder was een kattenvrouw en kocht altijd “vis voor de poes” op de markt. Ze kreeg dan wijting mee die ze met wat heet water door een bruine boterham prakte. De vishandel wilde deze vis dus op een andere (lees duurdere) manier aan de man brengen. Het imago van de wijting moest aangepast worden. De wijting eet garnalen en was dus een lekkerbek. De marketing strategie voor een lekkerbekje was geboren. Deze blog gaat over het lekkerbekje en zijn zusje de kibbeling, uiteraard met simpele recepten! Kijk ook in mijn blogs Nederlandse keuken en streekgerechten.

Wat is een lekkerbek?

De rotterdammer Erasmus (1466 – 1536) schreef in 1509 het boek de Lof der Sotheyd in het Latijn en dat werd in 1659 vertaald door Jacob Westerbaen (1599 – 1670) in het Nederlands. Juffrouw Lecherbeck wordt in dit boek beschreven als iemand die van lekker eten houdt, zo erg zelfs dat ze berst schier uyt haer kleeren. In de 17^de eeuw is het woord lekkerbek ingeburgerd als zijnde een persoon die van goed eten houdt en vaak last heeft van lekkere trek of lekkere honger.

Het lekkerbekje verschijnt op het toneel.

Het lekkerbekje is zijn carrière in een banketbakkerij begonnen als een ontbijtkoekje. Deze bakkerij adverteerde in 1905 zijn lekkerbekjes, gemberkoek en sucadekoekjes. Vele jaren later is het lekkerbekje gepromoveerd naar iets hartigs want de Sumatra Post uit 1920 schrijft over Nieuwe Haring, Gemarineerde Haring en Lekkerbekje (rolmops in mayonaise) uit Nederland. Stiekem is het lekkerbekje de grens met Vlaanderen gepasseerd en daar wordt deze opgerolde zure haring overgoten met remouladesaus nog steeds onder zijn naam lekkerbekje geserveerd.

Het gebakken lekkerbekje verschijnt in 1925 op het toneel in de Provinciale Drentsche en Asser Courant waarin vishandelaar Anton Visser adverteerde: Neemt proef met onze fijne LEKKERBEKJES, iets nieuws. In 1927 treedt hij op in de Haagse courant waar vishandel Knoester adverteert: Heeft u onze bekende lekkerbekjes al geproefd, 10 en 12½ cent per stuk. Dat waren nog eens mooie prijzen! In 1928 adverteert Knoester in het Vaderland: alle soorten gebakken visch, desgewenst warm thuisbezorgd, zooals lekkerbekjes. De volgende voorstelling is in 1930 in de Nieuwe Tilburgsche Courant onder de titel Lekkerbekjes is een nieuwigheidje, dat men tegenwoordig in enkele vischwinkels toebereid kan koopen, maar dat men ook zeer goed zelf kan klaar maken.

Tegenwoordig is het lekkerbekje beroemd als een gebakken visfilet. De filets worden eerst door een beslag gehaald van water, bloem en zout, waarna gefrituurd en gegeten met remoulade- of tartaarsaus bij je favoriete viskraam op de markt. De prijs is wat hoger geworden, zeg maar € 5,00 per stuk!

Wie heeft de naam lekkerbekje verzonnen?

Je kunt zeggen wat maakt dat uit maar er zijn veel culinaire geschiedschrijvers die het zo belangrijk vinden dat ze er met soortgenoten over kibbelen. Wij vinden het gewoon humoristisch want dat is! We weten het antwoord niet maar er zijn twee mythes.

Omdat de wijting de lekkernijen uit de oceaan eet zoals garnaal, krab en mosselen zou het de lekkerbek van de zee zijn. Iets te ver gezocht om daarvoor bij de gefrituurde variant de naam lekkerbekje te gebruiken, maar wel lollig gevonden.

De tweede mythe komt uit IJmuiden waar de vrouw van een zekere Jaap de Graaf de naam zou hebben verzonnen toen de buurvrouw opmerkte dat haar zoontje Wout (geboren in 1925) een “lekker bekkie” had. Maar als oplettende lezer weten we dat het gebakken lekkerbekje al in 1925 op het toneel verscheen dus de jaartallen, zoals vaak, kloppen niet. Maar het is een feit dat Jaap de Graaf zijn viszaak ’t Lekkerbekje heeft genoemd en daar in 1941 over adverteerde in de IJmuider courant dus de naam heeft Jaap weldegelijk helpen verspreiden.

Een simpel recept van lekkerbekje, het is echt heel eenvoudig!
600 g kabeljauw, vier filets van 150 g (of een andere witvis zoals koolvis, heek, pollak of schelvis)
60 g bloem (gezeefd)
1 g zout
1 ei
1 dl bruisend water (of biertje)
Viskruiden of Ras el Hanout

Bereiding
Verhit de olie in de (frituur)pan tot 180 graden Celsius.
Doe de gezeefde bloem in een kom en voeg de bakpoeder en de viskruiden toe. Mix alles goed. Voeg geleidelijk het water met prik (of bier) toe. Roer alles goed tot er geen klonten zijn, het beslag is klaar als het niet te dik is. Dompel nu een filet onder in het beslag en frituur deze tot het goudbruin is. Laat de gebakken lekkerbek uitlekken op wat keukenpapier.

Kibbeling

Ook de puur Hollandse kibbeling hoort in deze blog thuis omdat het eigenlijk hetzelfde is als een lekkerbekje maar dan gemaakt van in stukken gesneden vis gedompeld in beslag en dan gefrituurd. Zelfde vis, in feite ook hetzelfde beslag en misschien wat sterker gekruid maar ja dat is natuurlijk sterk afhankelijk van de kok.

Waar komt het woord kibbeling vandaan?

In 1648 was het woord al bekend en werd gebruikt voor het zeer goedkope voedsel voor de armen, namelijk gezouten kabeljauwwangen. Of wat preciezer, van de koppen werden de lippen, de kaken (kibbel) enz van gezouten kabeljauw afgesneden en gefrituurd en als kibbeling verkocht.

Moderne kibbeling

Gelukkig zijn het nu gewoon stukken vis, bij de goede viswinkel van kabeljauw maar meestal niet meer omdat kabeljauw erg duur is geworden. En heel eerlijk, de meeste mensen proeven het verschil helemaal niet meer vanwege de sterke kruiden en de grote hoeveelheden saus.

Dus mijn advies is, maak het eens thuis en er zal een zee van smaken voor je open gaan. Echt veel smakelijker, lichter en als je kabeljauw neemt dan ervaar je ook dat het vlees veel meer structuur heeft. Gebruik het recept voor het lekkerbekje maar snij de (kabeljauw)filets in stukken voordat je de vis in het beslag onderdompelt en frituurt. Blijft over de remoulade saus. We maken niet weinig! Ga naar mayo zelf maken voor de lekkerste mayonaise en anders gebruik je Hellmann’s natuurlijk. Meng alle ingrediënten door elkaar en proef voordat je er zout, peper en citroensap doorheen doet.
Ingrediënten
500 ml mayonaise
80 g augurk, fijngesneden
50 g kappertjes
40 g mosterd
Veel verse bladpeterselie, zeer fijngesneden
Verse bieslook (fijngesneden)
Citroensap naar smaak
peper en zout