Deze blog gaat over een Nederlandse fruit taart van wereldformaat, de appeltaart. Ontstaan vlak na de middeleeuwen (500 – 1500) en voor de Gouden Eeuw (1600 – 1700) is deze taart niet meer uit de moderne menu’s te wissen van de Nederlandse terrassen en lunch tentjes. Gezellig met een kopje koffie! Uiteraard wordt deze blog geschreven met de nodige humor en een chauvinistisch uitgangspunt. Deze blog heeft geen recept want er zijn duizenden recepten on-line en anders vraag je gewoon naar het recept van je Oma of je moeder.

Wat is een Nederlandse appeltaart?

Appeltaart is een iconische Nederlandse fruittaart uit de 16^de-eeuw op basis van zanddeeg en appel, meestal met rozijnen en kruiden als kaneel. Vaak wordt de taart warm geserveerd met slagroom of met een bolletje vanille ijs. En iedereen heeft natuurlijk een Oma of moeder die de lekkerste maakt. Die van mij welde de rozijnen in rum bijvoorbeeld (boerenjongens) en deed noten in de appeltaart.

Eigenlijk zijn er twee versies van een Nederlandse appeltaart. De populairste is die gemaakt van zanddeeg, de klassieke appeltaart op de linker foto. De andere versie is de appelkruimeltaart, gemaakt met een toplaag met kruimels.

Je zou het niet zeggen maar buiten Nederland maken ze ook appeltaart! Frankrijk heeft de tarte aux pommes en tarte tatin, de Britten apple pie en de Amerikanen maken hem as Amercan as apple pie die vaak een crumble pie is (rechter foto) die ze dan weer Dutch Apple Pie noemen.

De eerste recepten van appeltaart.

Helaas is die uit Engeland, uit een recepten verzameling The Forme of Cury  uit 1390. Je leest dit als: The Method of Cooking, cury van het frans cuire: “to cook”

Volgens het recept Tartys In Applis moet de bereiding gedaan worden met goede appels, goede kruiden, vijgen, rozijnen en peren en kleuren met saffraan, daarna in een cofyn, en dan de oven in.

For To Make Tartys In Applis. Tak gode Applys and gode Spycis and Figys and reysons and Perys and wan they are wel ybrayed colourd wyth Safroun wel and do yt in a cofyn and do yt forth to bake wel.

Een coffin, doodskist, was in die tijd een omhulsel van deeg in de vorm van een kano als in onze koeken gevuld met amandelspijs (zie foto). Deze omhulsels waren niet bedoeld om op te eten en werden dan ook, na het nuttigen van de inhoud, weggegooid.

Het manuscript The Forme of Cury was gekocht door Gustavus Brander (1720-1787), een rijke koopman van Zweedse afkomst en gouverneur van de Bank of England. Er staan recepten in van het boek Ancient Cookery uit 1381, daarom zie je in Nederland on-line veel dat het oudste appeltaart recept uit 1381 komt, het recept is gewoon uit 1390.  

Het oudst bekende gedrukte Nederlandse recept voor appeltaart is te vinden in het Notabel Boecxken van Cokeryen uit 1514. Gedrukt in Brussel door Thomas van der Noot, die misschien ook de auteur is van het recept voor Appeltaerten. Het begint zo:

Appel taerten Neemt appelen die alder best breken die suldy scellen ende wel cleyne sniden Maer wacht datter gheen carnen ofte sloechuysen in en vallen want die carnen souden dye gheheele taerten bederuen……..

Het bijzondere van de Nederlanders was dat ze het oneetbare omhulsel vervangen hadden door een eetbare taart met hoge wanden met een appel vulling. Dit eetbare omhulsel sloeg aan in het huidige Duitsland, Zweden, Frankrijk en natuurlijk Italië, eetland van Europa. Ook wist de Nederlandse huisvrouw hoe je de appels moest schillen, van het klokhuis moest ontdoen en laten drogen zodat je het gehele jaar door appeltaart kon maken.

Hoe is de appeltaart in Amerika gekomen?

Je zou denken door de Engelsen omdat de Engelse dominee William Blaxton (1595 – 1675) in Boston, Massachusetts in 1625 de eerste appelboomgaard heeft laten aanleggen. Je weet natuurlijk dat de eerste culinaire actie die mensen uitvoeren met een nieuw ingrediënt is er alcohol van maken. De Engelsen waren geen uitzondering, dus appels werden gebruikt voor het maken van Cider en niet appeltaarten.

Uiteindelijk zijn de Nederlanders in 1625 begonnen met hun eigen grondgebied (1621 – 1664) die ze Nieuw Nederland noemden met daarin onder andere de nederzettingen  Nieuw Amsterdam (het huidige New York) en Haerlem (het houdige Harlem). Door de Nederlandse conservering technieken en de eetbare taartbodems  verspreidde de fruit (appel) taart zich al snel onder de pioniers.

Het eerste geschreven bewijs dat Engelsen apple pie eten komt uit het dagboek van Samuel Sewall die zijn picknick in Hog eiland in October 1697 beschreef: Had first Butter, Honey, Curds and cream. For Dinner, very good Rost Lamb, Turkey, Fowls, Applepy.

Maar het duurde nog  100 jaar voordat er in Amerika een recept op de markt kwam, en wel in het eerste Amerikaanse kookboek uit 1796, American Cookery, geschreven door Amelia Simmons. Onze Amelia kwam uit de stad Albany, New York, het vroegere Fort Oranje dat dus tot Nieuw Nederland behoorde. Het kookboek gebruikt ook regelmatig woorden dat uit het Nederlands komen zoals koekje (cooky).

Helaas is dit boek een verzameling van Engelse reeds gepubliceerde recepten uit reeds bestaande Engelse kookboeken, maar het was toendertijd belangrijk dat er een eigen identiteit in het nieuwe land ontstaat, dus worden de gerechten als apple pie, pumpkin pie en gevulde kalkoen gebombardeerd als “echte” Amerikaanse recepten. Geeft niets, maar historisch is het onjuist en dus komt de appeltaart gewoon uit Nederland en wordt de kruimeltaart in Amerika nog vaak aangeduid als “Dutch Apple Pie” al lijkt het niet meer op onze appeltaart van Oma.

Waar eet de wereld appeltaart?

Het appeltaart centrum van de wereld ligt in Amsterdam. De hele wereld komt daar naar toe om appeltaart met of zonder slagroom te eten,  ook de Nederlanders. We praten natuurlijk over Café Winkel 43 (opgericht in 1983) in de Jordaan aan de Noordermarkt. Dit adres staat overal dus het is een “bucket list item” geworden voor de toerist. Gelukkig kun je er ook nog mensen vinden die uit de Jordaan komen, maar die slaan gewoon de lange rijen over. Grappig bewijs van de diversiteit van ons landje is dat deze appeltaart van Oma niet door Oma wordt gebakken maar door de Marokkaanse Fatima!