In deze blog doe ik een poging om de geschiedenis van het vegetarische denken kort samen te vatten. Ook deel ik wat getalletjes over Nederlandse gebruiken en gewoontes om alles rationeel toe te lichten.

Vegetarische en veganistische levenswijze: de geschiedenis

Definitie van Vegetarisch en veganistisch

Nu de geschiedenis

In onze cultuur denken we vaak dat vegetarisch eten een relatief nieuwe ontwikkeling is, dat is zeker niet zo! Het is behalve een filosofische discussie (de oude Grieken), een godsdienstige discussie (Boeddhisme en Hindoeïsme) ook een armoede probleem (geen geld voor vlees of vis).

De Hindoeïstische geschriften (de Veda) zijn zeer oud, zeg maar 1000 BC, en komen uit het oude India.

Daarin wordt beschreven dat dieren dezelfde levenskracht (ook gevoel) hebben als die van de mens. En dus verdienen ze onze zorg en mededogen! Nou lijkt dat leuk maar wij hebben dat natuurlijk ook nooit gehad voor onze medemens, vooral niet als die in een andere god geloofd. Een feit is echter dat in oude hindoeteksten het niet eten van vlees werd aangemoedigd en het vegetarisch eten soms zelfs werd voorgeschreven (Ramayana en Mahabharata). In het hindoeïsme is het doden en het eten van een koe nog steeds verboden.

Boeddhistische boeken bewijzen dat het principe van geweldloosheid naar dieren toe al in 600 BC werd gepredikt (en dat is nog steeds zo overigens). Iets om even over na te denken, 600 jaar voor Christus, ruim 2500 jaar geleden dus!

De filosoof Valluvar uit India schreef ergens tussen 400-100 BC een boekje (Tirukkural) over vegetarisch en veganistisch eten. Het niet eten van dieren en het niet doden van dieren krijgen uitgebreid de aandacht.

De beroemde en zeer bekende boeddhistische keizer Ashoka (304 – 232 BC) was vegetariër, hij liet wetten maken om geweld tegen dieren tegen te gaan. Ook voerde hij het verschijnsel beschermde diersoorten in zoals papegaaien, ganzen, eenden, schildpadden, vissen, stekelvarkens, eekhoorns, herten, stieren, ezels, en duiven.

In “onze” wereld kijken we naar de oude Grieken natuurlijk. Want wij zien dat als onze bakermat van onze beschaving, het ontstaan van de democratie en de filosofie!

De eerste verwijzingen naar een vegetarisch dieet is rond 700 BC (o.a. Homerus), maar het beperkte zich altijd tot een kleine groep die of religieus of filosofisch met elkaar verbonden waren. Het was zeker niet zo dat een grote groep gewone burgers het deden zoals dat wel in India het geval was.

Pythagoras van Samos (570 – 495 BC ), wij mogen hem Piet apegras (al het vlees is uiteindelijk gras) noemen, was de grondlegger van een soort leer of godsdienst, pythagorisme genoemd. Volgens deze leer is de wereld opgebouwd uit getalsmatige wetten en leven in reinheid. Pythagoras vond dat alle dieren een ziel hadden en vegetarisch eten was dus een belangrijk deel van zijn leer. Nou dacht hij ook dat mensen en bonen uit hetzelfde materiaal bestonden, zeg maar dezelfde stamcellen. Dus bonen mocht je ook niet eten, vooral dubbel gedopte tuinbonen waren uit den boze omdat die holle wortels hebben die toegang verschaften tot de zielen van de doden. Deze zielen konden dus bij de tuinbonen komen.

Tja, en toen ging het fout in onze wereld. Het christendom begon zijn opmars en deze godsdienst maakte dieren ondergeschikt aan de mens en de mens mag er te allen tijde gebruik van maken. Jezus had zelf vis gegeten (Lukas 24: 42-43). Nou dan weet je het wel. Om jezelf te straffen, en om je alle lusten te ontzeggen waren er wel veel monniken die vegetarisch leefden maar ook door de armoede tijdens de donkere middeleeuwen was vlees en vis voor veel mensen onbereikbaar.

Toen kwam de renaissance (1500 – 1600)! Vooral in Italië veerde het begrip voor dieren weer op. Bekende mensen zoals Leonardo da Vinci (1452–1519) en Pierre Gassendi (1592–1655) propageerde opnieuw het filosofische concept met als basis de ethische motivatie. Op de een of andere manier verschoof het filosofische denken (de verlichting 1650 – 1804) wat betreft dieren langzaam naar Engeland en dat muntte uit in de oprichting van de Vegetarian Society of the United Kingdom op 30 september 1847. Langzaam ontstonden er ook steeds meer vegetariërs die ook geen zuivelproducten meer wilden eten. Een gat in de markt, waar in 1944 Donald Watson gebruik van maakte en met een aantal gelijkgezinden de Vegan Society oprichtte. Het zou het begin en het einde van het vegetarische denken moeten symboliseren. Vegetarian dus en zo werd het vegan.

Vegetarisch en veganistisch denken in de 21^ste eeuw

Laten we ons beperken tot Europa (en misschien Amerika, Australië en NZL), zeg maar de gebieden waar armoede en gebrek aan voedsel nauwelijks een rol spelen. Je kunt wel zeggen dat er bij ons de laatste 20 jaar een nieuwe trend is ontstaan, het gezonde eten met een zo min mogelijke belasting voor het milieu. Dus eerlijke, lokale producten met zo min mogelijk gesjoemel en bestrijdingsmiddelen. Ineens werd gezond een onderwerp voor restaurants, bekende chefs, en kritische televisie programma’s als “Keuringsdienst van Waarde”. Vooral de keuringsdienst en de consumentenbond maakten er een missie van om al het bedrog en bewuste misleiding in de voedselindustrie aan de kaak te stellen.

De vegetarische (en zeker de vegan) wereld is relatief klein als je naar het aantal mensen kijkt, maar ze hebben via “social media” en kookprogramma’s wel een enorme invloed op het koopgedrag van mensen.

Onze blauwe Albert begon met het assortiment in de supermarkten op te schudden, minder zout, minder suiker, gezonde alternatieven en biologische producten uit de buurt, bleek een groot commercieel succes te zijn en de supermarkten veranderden hun verkoop gedrag naar de klanten toe in hun tijdschriften en reclame uitingen. De voedselindustrie ging natuurlijk gewoon door met het misleiden van de consument door de uitingen op hun aangepaste verpakkingen als gezond te presenteren ondanks het feit dat dat helemaal niet het geval is. Maar ik denk wel dat we over tien jaar betaalbaar een stuk gezonder kunnen eten! En dat is voor een gedeelte te danken aan de vegetarische wereld door hun doorlopend kritisch gedrag naar de producten toe. Helaas zie ik dat in de vegan wereld er een trend aan het ontstaan is naar makkelijke producten die als vleesvervanger moeten dienen zoals “vegan chicken nuggets”. Dat blijft ongezond eten natuurlijk! Maak toch een mooie pasta alla puttanesca of een heerlijke groente curry. Er zijn duizenden recepten in de Italiaanse en de Indiase keuken die 500 jaar geleden al vegetarisch en vegan waren. Alleen toen benoemde we het niet zo.

Even wat getallen

Even om alles in perspectief te brengen, India heeft het hoogste percentage vegetariërs in de wereld en dat is ongeveer 35% (waarvan 25% vegan of zo). Als je dat uitrekent in mensen (1/3 van de bevolking van India is ongeveer 400 mln.) dan weet je het wel, ongeveer de helft van alle vegetariërs wonen in India. Maar als je bovenstaande geschiedenis leest dan is dat ook logisch. Dus koop maar een aantal kookboeken over Indiaas eten of lees mijn blogs over vegetarische (vegan) gerechten.

Het is best moeilijk om goede gegevens te vinden. De definities van vegetariër en vegan zijn inconsequent. En vaak worden cijfers verkeerd geïnterpreteerd vanwege eigen belang.

Volgens de vegetariërsbond is het ongeveer als volgt in Nederland. Het percentage mensen dat (vrijwel) nooit vlees eet is 4 tot 6%, wat bij 17 miljoen Nederlanders neerkomt op ruim 850.000 mensen.

Als je vraagt of mensen zichzelf vegetariër noemen, en ook geen vis eten, kom je op 2%.

In 1996 bleek uit onderzoek dat er ongeveer 16.000 veganisten (0,1%) waren in Nederland. Eind 2019 was dit volgens een schatting van de Nederlandse Vereniging van Veganisten (NVV) ongeveer 136.000 (0,8% van de bevolking).

Maar het is mode geworden om net te doen of je goed bezig bent met gezond en diervriendelijk eten, je noemt jezelf dan flexitariër, iemand die bewust minder vlees eet om ethische redenen. Het is wel interessant om te zien hoe zich dat volgens de vegetariërsbond vertaald in gedrag.

In 2019 bleek uit onderzoek dat Nederlanders gemiddeld net iets minder dan 5 dagen per week vlees aten. Ook werd gekeken hoeveel mensen zich flexitariërs noemden in 2011 (14%) en in 2019 (43%). Maar, en nu komt het gebraden konijn uit de hoge hoed, flexitariërs aten 2,9 dagen per week (2011) en nu 3,7 dagen per week (2019) vlees. En het meest komische, wat eten deze mensen dan als ze geen vlees eten? De ondervraagden gaven aan vlees vooral te vervangen door vis, kaas en ei, andere dierlijke producten dus. Kortom vlees nog vis of is het vis nog vlees?

Maar dan kun je natuurlijk ook kijken of er meer of minder vlees wordt gegeten in Nederland!

Ja inderdaad dat kan. In 2010 was de vleesconsumptie per Nederlander per jaar ongeveer 40 kg per persoon per jaar. In 2018 zaten we op 38,6 kg. Dat is twee keer het wereld gemiddelde, maar dat zegt niets want het merendeel van de wereld heeft niet genoeg geld om zoveel vlees te eten per jaar. Dus wij als Nederlanders blijven ongeveer dezelfde hoeveelheid vlees eten door de jaren heen. Zou dat komen door de lekkere biefstuk van Loetje?

Goed nieuws is er als je naar de vleesverkoop kijkt in supermarkten, 9% minder verkoop van rood vlees tussen 2017 en 2019 en die van vleesvervangers is gegroeid met 51%. Ik hoop dat dat betekent dat er dus steeds meer mensen zijn die de moeite nemen om goede kwaliteit vlees te kopen bij de poelier of de slager, want wie koopt er nou nog een biefstuk bij een supermarkt, kun je beter een ongezonde vleesvervanger kiezen (grapje).

En dan tot slot nog even de nieuwe trend van 2021 in Nederland, en dat is seagan!

Ondanks het feit dat het woord pas recentelijk in Nederland wordt gebruikt komt het uit de koker van Amy Cramer en Lisa McComse. Deze twee vrouwen hebben alweer in 2016 een boek geschreven (seagan eating) over het veganistische eten aangevuld met vis en schaaldieren (seafood). En daar hebben ze een leuk woord bij verzonnen, seaganistisch eten en de eter is dan een seagan.

Sommige mensen voelen zich met een vegan dieet als een vis op het droge en met een seagan dieet als een vis in het water!