In 2020, tussen de corona pieken in, ben ik met mijn zoon Olivier in juli naar de Provence in Zuid-Frankrijk geweest om in de culinaire food sporen van onze eigen Vincent van Gogh te eten. Gelukkig is er veel bekend van Vincent door de grote hoeveelheid brieven (902 stuks) die bewaard zijn gebleven, vooral naar zijn broer Theo.

Vincent en zijn relatie tot eten

Vincent van Gogh (1853-1890) was erg religieus opgevoed en zijn ouders hadden het financieel niet breed en in feite was Vincent zijn hele leven zeer arm. Eten had voor hem geen prioriteit, schilderspullen waren belangrijker, en hij had een bijna romantische voorkeur voor de werkende mensen en eerlijke boerenkost, denk aan brood en aardappel.

Want ge moet wel begrijpen dat b.v. zoolang ik nu hier ben, ik slechts 3 keer wat warm eten heb gezien en dat de rest altijd maar brood is. Zoo wordt men meer vegetariër dan nuttig is. Vooral waar in Nuenen het wel een half jaar lang ook zoo moest gaan en ik daar nog niet eens toekwam met mijn verfrekening. Antwerpen, 17 december 1885 Brief #548 (Van Gogh Museum, Amsterdam)

Maar zijn stillevens (vaak oefeningen) beelden regelmatig groenten en fruit af. Ook schilderde hij later in Frankrijk vaak de cafés en restaurants waar hij bijna dagelijks at voor ongeveer 1 Franse Franc per dag, en zoals een goed kunstenaar betaamd rookte en dronk hij veel. Zijn eerste schilderij dat bewaard is gebleven is van 1881 en is een stilleven van witte kool met klompen en hangt in het Van Gogh Museum, zijn kleuren zijn donker en somber.

Zoals gezegd paste de aardappel goed in zijn visie van het eenvoudige boerenleven en in zijn brieven is te lezen dat hij vaak leefde van droog brood, aardappels en veel koffie. In 1885 schilderde van Gogh de aardappeleters waarin duidelijk te zien is dat de boerin de gitzwarte koffie inschenkt.

Waar at Vincent in Parijs?

In 1886 ging van Gogh naar Parijs en at daar met zijn vrienden elke dag in Grand Bouillon-Restaurant Du Chalet. Culinair gezien is dat interessant omdat Vincent er tekeningen maakte op de dag menu’s en dus kunnen we lezen wat hij daar elke dag had kunnen bestellen. Deze uitsnede van 8 April 1886 geeft aan dat de eenvoudige Franse keuken de hoofdtoon voerde maar er staan ook escargots (met 70 centimes erg duur!) en vis op het menu.

De koffie in Arles

Op 19 februari 1888 verhuisde van Gogh naar de mooie kleuren van de Provence en huurde een kamer in het beroemde gele huis in Arles. Het eerste schilderij in Arles was een stilleven van zijn pas gekochte spulletjes, borden, kannen en, zijn levens lijn naar de koffie, de koffiepot. Uit een brief aan zijn zus weten we dat onze Vincent veel koffie dronk om, zoals hij dat noemde ‘eventueele onderdompelingen in de melankolie’ te boven te komen.

ik gebruik niet te min groote hoeveelheden slechte koffij in zulke gevallen, niet omdat zulks erg goed is voor een reeds gehavend gebit doch omdat mijn sterke verbeeldingskracht in deze me in staat stelt een geloofsvertrouwen – een afgodendienaar, Christen of antropophaag waardig – te hebben in de opvroolijkende werking van voornoemd vocht.

Arles, juni 1888  Brief #626 (Van Gogh Museum, Amsterdam)

Mijn zoon en ik arriveerden in Arles op 14 juli 2020 en op Place du forum ligt Terrasse du café le soir die Vincent schilderde (september 1888) en zijn eerste sterrennacht was. Er zijn van Gogh experts die er een “Laatste Avondmaal” in kunnen zien maar met deze discussie gaan we ons zeker niet bemoeien!

 _{Caféterras bij nacht in Arles (1888), Kröller-Müller Museum in Otterlo}

Onze, door Vincent geïnspireerde lunch zijn plaatjes en natuurlijk moeten daar de aardappels op staan, want wij Nederlanders zijn natuurlijk nog steeds de moderne aardappeleters!

_{Gedeeld eigendom Museum Boijmans Van Beuningen en particuliere collectie 2019}

De wijn in Arles

Met de lichamelijke en geestelijke gezondheid gaat het niet goed. Dit komt onder andere door zijn slechte eetgewoonten en het drinken van Vin voor een cent en veel te veel Absint. Ook de lokale arts Rey heeft daar blijkbaar wat van gezegd.

Mijnheer Rey zegt dat ik me, in plaats van voldoende en regelmatig te eten, vooral op de been heb gehouden met koffie en alcohol. Dat geef ik allemaal toe, maar het blijft een feit dat ik voor het bereiken van de hoge gele noot die ik deze zomer heb bereikt, wel een schepje erbovenop moest doen. Dat de kunstenaar tenslotte iemand is die werkt en dat niet de eerste de beste het recht heeft om hem in laatste instantie klein te krijgen.

Arles, zondag 24 maart 1889 Brief #752 (Van Gogh Museum, Amsterdam)

Het eten in Saint-Rémy-de-Provence

Vincent ging uiteindelijk op 8 mei 1889 op vrijwillige basis naar het klooster Saint-Paul-de-Mausole, een psychiatrisch ziekenhuis, vlak bij Saint-Rémy-de-Provence. Daar wilde hij ook nog wel eens zijn gele verf opeten en de terpentine drinken, maar dat tellen we even niet mee als een culinaire consumptie. Het schilderen maakte hem rustig en hij produceerde veel schilderijen waaronder het klooster zelf.

_{Gezicht op de kerk van Saint-Paul-de-Mausole, Saint-Rémy: oktober 1889. Privécollectie}

Over het eten is Vincent niet heel erg te spreken want hij schrijft het volgende:

Het eten is maar zo zo. Het ruikt natuurlijk een beetje muf zoals in een Parijs kakkerlakkenrestaurant of in een pensionaat. Die stumpers die absoluut niets doen (geen boek, niets om ze af te leiden dan een jeu de boules en een damspel) hebben geen andere dagelijkse afleiding dan zich in afgepaste hoeveelheden en op gezette tijden vol te proppen met erwten, bonen, linzen en andere etenswaar en koloniale waren.

Saint-Rémy-de-Provence, 23 mei 1889 Brief #776 (Van Gogh Museum, Amsterdam)

Tijdens het lopen van de van Gogh wandelroute van het klooster naar Saint-Rémy-de-Provence passeren we een rustige bistro en eten daar een toetje in de kleuren van de zonnebloemen en de citrusvruchten die Van Gogh in dat jaar schilderde (1889).

_{Still Life with Oranges, Lemons and Blue Gloves, Vincent Van Gogh, 1889, Privécollectie}

Het eten in Auvers-sur-Oise

Op 16 mei 1890 werd Vincent van Gogh genezen verklaart en ging in Auvers-sur-Oise wonen (niet ver van Parijs). In Auberge Ravoux betaalde hij 3,5 frank per dag voor kost en inwoning. Paul Gachet, een bekende dokter met en zwak voor zielige kunstenaars, nodigde Vincent een of twee keer per week bij hem thuis uit voor lange maaltijden (om aan te sterken) en goede gesprekken.

Vincent kwam er graag en ook zijn broer Theo kwam op bezoek, met vrouw en kind. Zoals uit zijn brieven blijkt heerste er een open sfeer met lekker eten (4 tot 5 gangen) en zeer goede wijnen.

Olivier en ik zijn achtergebleven in de Provence hebben geluncht naar de kleuren van Vincent in zijn laatste zomermaanden in 1890.

_{Huizen in Auvers (juni 1890), Museum of Fine Arts in Boston}

Het sterven in Auvers-sur-Oise

Vincent schilderde in Auvers ongeveer 70 schilderijen en het gerucht gaat dat hij in die periode ook eten meer is gaan waarderen en mede daardoor zijn kleur gebruik veranderde in mooie lichte tinten en soms felle kleuren. Toch ging het weer mis en Van Gogh stierf op 29 juli 1890, twee dagen nadat hij zichzelf door de borst had geschoten. Als afsluiting wil ik nog even laten zien hoe de aardappels in zijn leven zijn veranderd en wat het leven als een “arme God in Frankrijk” met een mens (schilder) kan doen.

_{1885 mand met aardappelen                                                                 1888 Potatoes in a Yellow Dish}

Op 29 juli 2020 hebben Olivier en ik een laatste avondmaal gegeten ter herdenking aan Vincent tussen zijn korenvelden en de nachtluchten van de Provence.  In Saint-Bonnet-du-Gard staat z’n typisch gele boerderij en daar kun je heel goed eten in Restaurant La Provence. We hebben Vincent geëerd met kreeft naar zijn schilderij de twee krabben en lekkere wijn van de Carte des Vin, maar deze keer wat duurder dan een cent!

_{Boerderij in de Provence (1888), National Gallery of Art, Washington D.C en Twee krabben (1889), National Gallery Londen}