Deze blog gaat over de geschiedenis en oorsprong van het ‘echte’ goud dat de Spanjaarden vonden in Mexico. De mooie goudkleurige maiskolf samen met onder andere de aardappel, de tomaat, vanille, cacao, tabak en de chili peper zijn allen meegenomen tijdens de Columbiaanse uitwisseling naar Spanje en hebben zich langzaam maar zeker op alle Europese eetborden gevestigd om nooit meer weg te gaan.

Waar komt maïs vandaan?

In de culinaire wereld zijn de experts het niet vaak met elkaar eens, gelukkig ook niet over de oorsprong van maïs. Er zijn deskundigen die denken dat 9000 jaar geleden het wilde gras teosinte weelderig groeide in de valleien van centraal-Mexico. Het gras leek geheel niet op de prachtige gecultiveerde mais planten van vandaag, het had een gering aantal harde pitten (maiskorrels) die heel klein waren en ook nog eens ver van elkaar stonden. Maar gelukkig is de gewoonte van mensen om alles en nog wat te fermenteren tot een alcoholisch drankje zo groot dat waarschijnlijk het zoete sap van de gras stengels daarvoor in aanmerking kwam. Ook wordt er geopperd dat de korrels in het vuur als een soort oer popcorn werd gegeten. Hoe het ook zij, de indianen gingen 6500 jaar geleden over op het telen van het gras in de Maya laaglanden en uiteindelijk door selectie van mooie maisplanten met steeds grotere zaden en mutaties in de planten zelf werden grote kolven met grotere zaden in meer zaadrijen verkregen. De maïskolf was geboren.

Andere deskundigen willen niet geloven dat maïs uit gras is geboren. In Mexico City, toen het Bellas Artes museum werd gebouwd (1932), zijn er 14 analyseerbare stuifmeel(maïs)korrels gevonden op een diepte van 70 meter. Deze vondst is gedateerd op 80.000 jaar geleden en kan wijzen op een voorouder dat wel degelijk maïs was en niet teosinte gras.

Wij houden het op de popcorn etende indianen rond een kampvuur met een glaasje gefermenteerde grasstengel erbij.

De goden gaven maïs aan de mens

De Azteekse god Quetzalcoatl, de gepluimde slang, zat zich tijdens de 5^de zon te vervelen en zag een rode mier met een maiskorrel op zijn rug ergens naartoe gaan. Stiekem volgde hij de mier die hem naar het gebied waar de mais groeide, Tonacatepetl, bracht. Deze berg van Levensonderhoud was een buitenkansje en in de gedaante van een zwarte mier stal Quetzalcoatl een mooie grote gezonde maiskorrel en gaf deze aan de indianen om het te planten en te cultiveren. Bedenk wel dat het Azteekse rijk bloeide tussen ongeveer 1345 en 1521.

Waar komt de naam maïs vandaan?

De Spanjaarden verbleven in het Caribische gebied daar waar Columbus in 1492 aan land ging, waar nu het huidige Cuba (Juana), Haïti en de Dominicaanse  Republiek (Hispaniola) liggen. Daar woonden de Taino indianen en die noemden de plant mahiz. De Engelsen begrepen dat niet en gebruikten het oud Engelse woord voor een graanzaad corn van kernal. Dus nu zeggen alleen de Amerikanen, Canadezen, en de Australiërs het fout. Al klinkt corn on the cob beter dan onze maïskolf, maar dat terzijde.

Columbus werd na zijn eerste reis met veel bombarie door de Spaanse koning Ferdinand V onthaald. Columbus kreeg zijn eigen wapen met een wapenspreuk Por Castilla y por León Nuevo Mundo halló Colón en dat kan vertaald worden als Voor Castilië en voor León werd de Nieuwe Wereld gevonden door Columbus. De term Nieuwe Wereld is er sindsdien ingebleven en wordt ook gebruikt voor Mexico en de VS waar Columbus nooit is geweest overigens.

Hoe is maïs in Europa gekomen?

De eerste reis van Columbus vond plaats in 1492, hij ging onder andere aan wal in het huidige Cuba. Daar troffen zijn mannen velden met maïs aan. Voor Columbus was dat een kolfje naar zijn hand en  nam een paar planten mee naar Spanje. Het gewas sloeg aan en werd al gauw verspreid in Europa en naar het Midden-Oosten, Afrika, China en de rest van Azië gebracht.

Maïs in Nederland

Onze Carolus Clusius (1526 – 1609) was arts en botanicus uit de Lage Landen (foto links) en had een zeer grote collectie zaden, bollen en plantjes in zijn bezit. Mede daardoor werd hij in 1593 gevraagd om de Hortus Botanicus (foto midden) te Leiden te leiden (grapje). Maar omdat onze Clusius te oud was om daadwerkelijk tulpenbollen in de tuin te planten vroeg hij zijn vriend Theodorus Clutius (1546 – 1598) om de eerste cruydtuin in Nederland aan te leggen. Deze apotheker had ook al een hele verzameling zaden en bollen tot zijn beschikking. Nou worden Clusius en Clutius nog wel eens met elkaar verward maar vast staat dat beide heren de eerste tulpen hebben geplant in Nederland, ook de onbekende gewassen uit de Nieuwe Wereld  zoals aardappel, tomaat, tabak en, jawel, het Spaanse goud, maïs.

Het meest rechtse plaatje is grappig omdat Clusius en Clutius samen staan te babbelen over de bijen. Dit Vignet komt uit het boekje Van de byen (1618) dat door Clutius is geschreven als een soort tweespraak tussen beide vrienden, want dat waren ze.

Illustraties van maïs in het 16^de-eeuwse Europa

Het is altijd interessant om na te gaan wat de kunst ons te bieden heeft omdat het ook een tijdslijn geeft over de populariteit van een gewas en waar het als eerste werd gedocumenteerd.

De oudste afbeeldingen van maiskolven zijn te vinden in Villa Farnesina in Italië. De door Giovanni Martini da Udine (1470/75 – 1535) geschilderde versiering met fruit, maïs en bloemen (guirlande) rondom de beroemde fresco’s van Raphael Sanzio (1483 – 1520) zijn ongeveer tussen 1515 en 1517 aangebracht. De eigenaar van de villa, de bankier Agostino Chigi (1466 -1520), besteedde een godsvermogen aan het versieren van de muren van zijn kamers, gelukkig maar want de villa is tegenwoordig een grote bezienswaardigheid liggend in de hippe wijk Trastevere te Rome. De maïs afbeeldingen, ongeveer 22 jaar na de eerste reis van Columbus (1493), is een indicatie hoe snel dit graangewas (groente) zich verspreid heeft over Europa.

De oudste illustratie is uit een boek geschreven door de Duitser Leonhart Fuchs (1501-1566). Hij legde in 1535 een van de eerste educatieve botanische tuinen aan in Duitsland. In 1542 publiceerde hij De Historia Stirpium in het Latijn met een zeer mooie illustratie van de maïsplant.

Dan hebben we nog de bekende Italiaanse kunstschilder Giuseppe Arcimboldo (1527 – 1593) die zeer bekend is van zijn portretten die samengesteld zijn uit allerlei voorwerpen, zoals groenten, fruit, bloemen, en dieren. Zijn portret van de keizer van het Heilige Roomse rijk Rudolf II (1552 – 1612) schilderde hij als Vertumnus (moeilijk woord voor herfst) met de oren als maïskolven in 1591.

Suikermaïs in Nederland

Een klein gedeelte van de geoogste maïs is voor menselijke consumptie bedoeld. Deze maïssoort heet suikermaïs (Zea mays convar. saccharata) en wordt al zeker 25 jaar in Nederland geteeld.

Verse suikermaïs is in Nederland maar enkele maanden (najaar) verkrijgbaar. Wat wel het hele jaar door te koop is maïs uit blik of glazen potten soms ligt er suikermaïs in het vriesvak. Wij Nederlanders eten erg weinig verse maïs, zeg maar 100 gram per hoofd van de bevolking per jaar en we kopen het in de supermarkt (59%), op de gezellige zaterdag markt (21%) en bij de groentejuwelier (18%).

Behalve maïskolven op de BBQ gebruiken we maïs ook voor het maken van maïsmeel, de basis voor maisbrood maar ook voor tacochips, tortilla’s en cornflakes.

Voedingswaarde van 100 gr maïs (gr, ADH)

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) is de hoeveelheid die een gezond dieet per dag van een stof moet bevatten. Het grappige is dat dit per land anders is en dan ook nog eens verschillend per aanbeveling. Dus doe daar niet te moeilijk over want de adviezen zijn zo verschillend dat het de vrijheid geeft om zelf ook na te denken. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheden zijn altijd per 100 gram van het ingrediënt.

Eiwit (9,2g,16%}; Koolhydraten (65,5g, 25%); Vezels (9,2g, 26%);B1 (0,36mg,33%); B2 (0,2mg,13%); B3 (3,6mg,22%); B6 (0,4mg,26%); Fosfor (250mg, 31%); Magnesium (45mg, 15%); Selenium (15ug, 27%)

Even kort door de bocht geeft een blikje maïs van 100 gram per persoon door de gezonde salade of chili con carne dus ongeveer 20% of meer van je ADH voor de meeste B vitamines en ook nog eens veel Fosfor, Magnesium en Selenium.

Lees ook groenten en fruit bekennen kleur en flavonoïden in ons eten en mineralen voor je immuun systeem.